कै. गवळीसर (माजी गायनशिक्षक- ग. ग. हायस्कूल, नाशिक)

                                       वेळ दुपारची होती. मला ‘ऑफ पिरियड’ होता. मी वह्या तपासत होते. इतक्यांत गवळीसरांचे आगमन झाले. टेबलाजवळच्या खुर्चीत बसत ते म्हणाले, “बाई, तुम्हाला मी एक महत्त्वाची गोष्ट सांगतो. तुम्हाला रिटायर व्हावयास खूप अवकाश आहे, तरी प्रॉव्हिडंट फंडातून मधून मधून कर्ज काढा आणि पैसे काढून घ्या, कारणं काही द्या, नाहीतर माझ्यासारखी परिस्थिती होईल.” या वाक्याचा मला काहीच बोध होईना. मी म्हणाले, “का हो सर, असं का म्हणता? काय झाले?” ते चेहरा पाडून बसले होते. ते मला म्हणाले, “बाई तुम्हाला तर माहिती मी ४ महिन्यापुर्वी सेवानिवृत्त झालो. पण मला अजून कोणतेच पैसे मिळाले नाहीत. पगार बंद झाला. मी जगावं कसं?” त्यांचे बोलणे ऐकून मला एकदम चर्र झाले. शासनाच्या काही अडचणी असतील किंवा सरांची आवश्यक कागदपत्रे पूर्ण झालेली नसतील. कारण मला माहित नाही पण घडले मात्र असे!

                              गवळीसर निर्वासित म्हणून भारतात आले, असे मी ऐकले होते. खरे खोटे मला माहित नाही. वर्ण काळा, डोळ्याला जाड भिंगाचा चष्मा, मध्यम बांधा पण पोशाख म्हणजे पांढरा शुभ्र शर्ट व पायजमा अशी व्यक्ती सेंट्रल हॉलमध्ये पायपेटीवर बसलेली असायची.त्यातून वेगवेगळे सूर काढण्याचा उद्योग. मी नुकतीच शाळेत कामावर रुजू झाले होते.  त्या काळात गायनाची विविध वाद्यांवर विद्यार्थिनी सराव करताना, गायनाच्या हॉलमध्ये तसेच सेंट्रल हॉलमध्ये दिसायच्या. सर गायक होते तसेच उत्तम वादक असावेत. प्रार्थना सेंट्रलहॉमध्ये व्हावयाची. विविध वाद्यांचा उपयोग करुन तालासुरांत व्हावयाची, तीही गवळीसरांच्या देखरेखीखाली.

                            गवळीसर स्वतःची जात हिंदू-ख्रिश्चन सांगावयाचे. ते जन्मतः हिंदू असावेत व परिस्थितीनुसार ख्रिश्चन झाले असावेत. हिंदूंचे संस्कार ते विसरलेले नव्हते.

                             इथे एक गोष्ट नमुद करायची म्हणजे गवळीसरांच्या कोणत्यातरी नातेवाईकाची बातमी पेपरला आली होती. ह्या नातेवाईकाने मुलींच्या बाबतीत काही भानगड केली, अशी गोष्ट पेपरमधील बातमीने जगजाहीर झाली. गवळीसरांचा नातेवाईक म्हणून समाज गवळीसरांचा संशय घेऊ लागला.त्यातून आमची ग. ग. म्हणजे मुलींची शाळा. आपल्याकडे एक म्हण आहे, ‘ताडीच्या झाडाखाली उभे राहिले की समाज त्या व्यक्तीकडे निराळ्या दॄष्टीने पहातो.’ मला नेहमी वाटायचे, हा गवळीसरांवर अन्याय होत आहे. गवळीसरांच्या नातेवाईकाने काही गैर कृत्य केले असेल तर त्यात गवळीसरांचा काय दोष? स्वतःची जात अभिमानाने हिंदू-ख्रिश्चन सांगणाऱ्या गवळीसरांनी, न बोलता स्वतःच्या वागणूकीतून, ‘शिक्षक-विद्यार्थिनी हे पवित्र नाते’ समाजाला दाखवून दिले. समाजाचा दॄष्टीकोन आपोआप बदलला.

श्रीमती प्रभा आठवले

माजी शिक्षिका, ग. ग. हायस्कूल नाशिक

कै. मंदा येवलेकरबाई (माजी शिक्षिका- ग. ग. हायस्कूल, नाशिक)

                             सिन्नरला आमची बस उभी होती. सहलीसाठी म्हणून येवलेकरबाईंबरोबर आम्ही २ शिक्षिका, एक शिपाई व शाळेच्या ४० विद्यार्थिनी सिन्नरला बसने गेलो होतो. खाणे, पिणे, गप्पा-गोष्टी, गाणी, काही गमतीशीर खेळ वगैरे कार्यक्रम करुन दिवसभर धमाल उडवून दिली होती. सिन्नरचे हेमांडपंथी

देऊळ-गणपतीची मोठी मुर्ति असलेले देऊळ, बाजार वगैरे ठिकाणी भेटी देऊन, आता घरी परतण्याचे वेध लागले होते.

                                सर्व मुलींना बसशेजारी एकत्र जमवून त्यांची हजेरी घेण्याचे काम एक शिक्षिका करत होती. ३९ मुलींनी हजेरी बरोबर दिली, पण एका मुलीचा पत्ता लागेना. ती शिक्षिका पुन्हा - पुन्हा हजेरी घेत होती. मुली मोजत होती, पण प्रत्येकवेळी एक मुलगी कमी. हे लक्षात आल्यावर आम्ही सर्व शिक्षिका घाबरुन गेलो. सहलीत सर्व मुलींना बरोबर नेणे व सुखरुप परत आणणे ही शिक्षकांची जबाबदारी असते. ही मुलगी गेली कुठे? हिला शोधायचे कुठे? आणि कसे? गांव विशेष परिचयाचे नाही. रस्ते माहित नाहीत. प्रश्नांचा डोंगर उभा राहिला. मग आठवले सहलीला निघण्याच्यावेळी एक मुलगी म्हणत होती, “सहल संपल्यावर मी आजीकडे जाणार आहे. मला आजीकडे जाऊ द्या.” आम्ही तिला सांगितले की, “पालकांची तशी चिठ्ठी पाहिजे. तुला न्यावयास कोण येणार? ते आम्हाला कळले व आमची खात्री पटली तर आम्ही तुला आजीकडे जाऊ देऊ.” नेमकी हिच मुलगी हरवली होती. आम्हाला वाटले की, आम्ही तिला जाऊ देत नाही म्हणून आमची सर्वांची नजर चुकवून ही मुलगी आजीकडे गेली की काय? तिच्या आजीचे नाव आम्हाला माहित नाही, कुठे रहाते? माहित नाही, आता पंचाईत झाली.

                                      शेवटी सर्वांनी ठरविले, प्रत्येकानी एकेका दिशेला जायचे व तिला शोधून काढायचे. आम्हा शिक्षकांची व शिपायाची शोध मोहिम सुरु झाली. खूप शोध घेतला, मुलगी काही सापडेना. आता रात्र होऊ लागली पण मुलीला घेतल्याशिवाय परत जाणे, शक्य नव्हते. काय करावे? काही सुचेना.

इतक्यात आमच्या येवलेकरबाई त्या मुलीला बकोटीला धरुन,रागवत दरादरा ओढत, बसपाशी आल्या. त्या मुलीला पाहून आम्ही सर्वांनी सुस्कारा सोडला. मुलगी सापडल्याचा आनंद झाला.

                              चौकशी केल्यावर समजले की, ती मुलगी बस स्टॉपच्या पाठीमागे लपून बसली होती. बस सुटण्याची वाट पहात होती. बस निघून गेल्यावर ती आजीकडे पळणार होती. बालमनच ते! आजीकडे जाण्याची ओढ. पुढील परिणामांची तिला काहीच कल्पना नव्हती. मुलगी सापडली पण येवलेकरबाईंचा रागाचा पारा काही खाली यावयास तयार नाही. रागाने नुसत्या लाल झाल्या होत्या. तिच्यावर त्या ओरडत होत्या, त्यांना शांत करता-करता मुष्कील. शेवटी त्या शांत झाल्या, बस सुरु झाली.

                            आमच्या येवलेकरबाई तशा स्वभावाने मनमिळावू पण काही वावगे घडलेले त्यांना चालत नसे. त्यांना कसेही वागलेले आवडत नसे. अतिशय रागावत. त्यांच्या रागाची आम्हा सर्वांना अतिशय धास्तीच असे.

                             येवलेकरबाई बेताची उंची, शरीराने अतिशय रोड, कपड्यांच्या बाबतीत थोड्या निष्काळजी, केस विरळ व पाठीवर रुळणारी छोटी वेणी. ‘व्यक्ति अशक्त पण कामाचा उत्साह सशक्त’ अशी हे ग. ग.ची माजी विद्यार्थिनी असलेले  व्यक्तिमत्व शाळेच्या वास्तूत सतत कार्यमग्न असे.

                             अशक्त तब्येतीमुळे त्यांना नेहमी काहीतरी होत असावयाचे, पण कामाचा उरक दांडगा, विषयाचे पूर्ण ज्ञान असल्यामुळे शिकवणे उत्तम. वाचन दांडगे. शाळेतील १००वर्षे जुने असलेले वाचनालय त्या सांभाळायच्या. मुलींनी उत्तम पुस्तके वाचावीत व ज्ञान मिळवावे, याकडे त्यांचा कल. त्या किंचित कवी ही होत्या. कोणताही प्रसंग त्या काव्यबद्ध करीत असत. गाईडच्या कॅम्पमध्ये मुलींनी लाटलेल्या पोळ्यांवर त्यांची विनोदी कविता हजर. साधी रहाणी, उच्च विचारसरणी हा त्यांच्या जीवनाचा गाभा. मुलींना शिकण्यासाठी सतत प्रोत्साहन देत असत. जणू शिक्षक म्हणूनच त्या जन्माला आल्या होत्या. शाळेतील मुलींना व नातेवाईकांच्या मुलांना शिकण्यासाठी त्या मदत करित असत. त्यांच्या बोलण्यातून, चालण्यातून, आचार-विचारातून शिक्षकी पेशा डोकावत असे.

अशा Born Teacher असलेल्या येवलेकरबाई ग. ग.च्या स्मृती पटलावर आपल्या व्यक्तिमत्वाचा ठसा उमटवून अनंतात विलीन झाल्या.

श्रीमती प्रभा आठवले

माजी शिक्षिका, ग. ग. हायस्कूल नाशिक

सौ. मुक्ता सरोदेबाई (माजी सुपरवायझर - ग. ग. हायस्कूल, नाशिक)

                              त्या दिवशी नेहमीप्रमाणे सायंकाळी ५:४० वाजता शाळा सुटली. आता घरातली एक-एक कामे समोर दिसावयास लागली. लक्षात आले, घरात कोणतीच भाजी नाही. अगदी कांदे-बटाट्याची टोपली रिकामी झालेली होती. मनाशी विचार केला, ‘भाजी आणावयास भद्रकाली मार्केटला जाऊं व नंतर घरी बसने जाऊं.’ आमच्या सौ. सरोदेबाई भद्रकाली मार्केटच्या भागात रहात होत्या. त्यांना मी म्हटले,”थांबा, मीही आज तुमच्याबरोबर येते. मला भाजी घ्यावयाची आहे.”

                        आम्ही दोघी बोलत-बोलत भाजी मार्केटला आलो, कोणती भाजी घ्यावी? कोणती भाजी ताजी आहे? हे पहात बाजारात हिंडत होतो. सर्व भाजी विकणारे आपल्या आयुधांसह, भाज्या आकर्षक पद्धतीने लावून, रांगेने बसलेले होते. इतक्यात एक भाजीवाली सरोदेबाईंकडे पाहून हसली व मोठ्याने म्हणाली,”अग मुक्ते, तू इकडे कशी? माझी भाजी तर बघ, कशी ताजी आहे ते?” हे शब्द कानावर पडताच, आम्ही दोघी थबकलो. आम्ही त्या भाजीवालीकडून हवी ती, भाजी खरेदी केली. त्या भाजीवालीचे अखंड बोलणे चालू होते व एकीकडे भाजी तोलण्याचे काम चालू होते. ती भाजीवाली म्हणाली, “मुक्ते, तू शिकलीस आणि मोठ्या शाळेत मास्तरीण झालीस. आम्ही बघ ना, अश्या भाजी विकत बसलो आहोत.” अर्थात त्या बोलण्याच्या पद्धतीत कोठेही द्वेष-मत्सर दिसत नव्हता. उलट सौ.सरोदेबाईंविषयी कौतुकच जाणवत होते. सरोदेबाई म्हणाल्या,”अग, चालायचं. आज तुम्हीसुद्धा कामं करुन, स्वावलंबी जीवन जगत आहात. जीवनात श्रमाला महत्त्व आहे.” सरोदेबाईंनी मला सांगितले,” ह्या माझ्या बालमैत्रिणी आहेत. आम्ही एकत्र खेळलो, एकत्र शिकलो”. आमच्या सरोदेबाईंना त्या बालमैत्रिणी म्हणून ओळख करुन देताना, कोणताही कमीपणा वाटला नाही. केवढा हा मनाचा मोठेपणा !

                        भाजी खरेदी केल्यानंतर, चालता -चालता त्यांच्या गप्पा सुरु झाल्या. त्या सांगू लागल्या, “माझ्या आई - वडिलांना मी खूप शिकाव, असे खूप वाटायचे. माझाही शिकण्याकडे ओढा होता. अभ्यासात चांगली प्रगती होती.  मी मॅट्रिकची परीक्षा चांगल्या तऱ्हेने उत्तीर्ण झाले. कॉलेजला जायची जबरदस्त इच्छा होती, पण आमच्या साळी समाजात बायका शिकत नव्हत्या. मुलींची लहानपणी लग्ने होत. मी शिकावे, असे माझ्या वडिलांना वाटत होते. पण त्यांनी मला काही अटी घातल्या; ‘पहिली अट नऊवारी साडी, केसाचा अंबाडा, डोक्यावर पदर, हातभर बांगड्या. अशा पोशाखातच कॉलेजला जायचे. कॉलेज व घर यापलीकडे कुठेही जायचे नाही’. शिक्षणाची प्रचंड ओढ असल्यामुळे, मी त्यांच्या सर्व अटी मान्य करुन, कॉलेजमध्ये प्रवेश केला. कॉलेजमधील मुले मला पाहून, ‘काकूबाई आली-काकूबाई आली’ असे जोराने ओरडत असत. मी त्यांच्याकडे अजिबात लक्ष दिले नाही. माझी अभ्यासातील प्रगती पाहून, हा विरोध आपोआप नाहीसा झाला.”

                              सौ. सरोदेबाईंचे नांव ‘मुक्ता’. नाव सुद्धा त्यांच्या रहाणीला शोभून दिसत असे. शिकत असताना त्या नटणे, मुरडणे, तऱ्हेतऱ्हेच्या साड्या नेसणे, स्वच्छंदी वागणे, ह्या सर्व प्रलोभनांपासून मुक्त होत्या. नावातली सार्थकता, त्यांनी आपल्या रहाणीतून पटवून दिली.

                                 सौ.सरोदेबाई गोऱ्यापान, नाकीडोळी नीटस, प्रकृती उत्तम, डोळसपणे जीवनाकडे पहाण्याची दृष्टी, स्वभावाने शांत. राग कधी त्यांच्याकडे फिरकला नाही. आम्ही शिक्षिका गमतीने म्हणत असू, “सरोदेबाईंचे केस काळे का आहेत? ह्याचे कारण त्या कधी रागावत नाहीत. अस्वस्थ होत नाहीत.” एकदा त्यांच्या पर्समधून ८० रुपये रस्त्यात कुठे तरी पडले, ही गोष्ट त्यांनी हंसत सांगितली. ‘सुख-दुःखे समे कृत्वा, लाभालाभो जयाजयो।‘ हे त्यांच्या जीवनाचे सूत्र.

                                 त्या संस्कृत व इंग्लिश हे विषय शिकवित असत. शिकविणे उत्तम पण विद्यार्थिनींवर कधी रागवत नसत. मुलींनी खूप दंगा केल्यावरही, त्या कोणतीच शिक्षा करीत नसत. फक्त “अग, दंगा करु नका”, एवढेच सांगत. त्यामुळे मुलींचा त्यांच्यावर कोणताच राग नव्हता, पण बाल-स्वभावाप्रमाणे मुली हुडपणा करीत असत. बाई रागवत नाहीत, ह्याचीही मुलींना गंमत वाटे.

                           एकदा त्यांच्याबरोबर २-३ दिवस रहाण्याचा प्रसंग आला. तेव्हा मला त्यांची खरी ओळख झाली. पूर्वी ७वी पास झाल्यावर, व्ह. फा.(व्हर्न्याकुलर फायनल) परीक्षा असावयाची. ती परीक्षा कंडक्ट करण्यासाठी, आम्हा शिक्षकांना खेड्यात जावे लागत असे. एका वर्षी सौ. सरोदेबाई ‘वावी’ केंद्राच्या प्रमुख व त्यांना सहाय्य करण्यासाठी असिस्टंट म्हणून मी व आमच्याबरोबर एक शिपाई असे; आम्ही वावीला गेलो. प्रश्नपत्रिका व उत्तरपत्रिकेचे गठ्ठे घेऊन आम्हास जावे लागायचे. मोठे जबाबदारीचे काम असावयाचे. खेड्यामध्ये रहाण्याची तशी सोय नसायची. एखाद्या शाळेच्या वर्ग-खोलीत आम्ही उतरत असू .चहापाणी, नास्ता त्याच शाळेतील एखाद्या शिक्षकाकडे व्हावयाचे. सकाळी जेवण एकाकडे व रात्रीचे जेवण दुसऱ्याकडे असे ३-४ दिवस रहावे लागे.

                              सौ. सरोदेबाई पूर्ण शकाहारी होत्या. परीक्षा केंद्र खेड्यात असल्याने, लोक आम्हाला खूष करण्यासाठी भाजीचा (मटणाचा) बेत करीत. त्या लोकांची समजूत, ‘मी भटीण पण हल्ली शहरातले भट लोक मांसाहार करतात.” सौ. सरोदेबाई साळी समाजाच्या, त्यामुळे काही प्रश्नच नाही. पण आम्ही दोघीही शाकाहारी आहोत, म्हटल्यावर त्यांचा हिरमोड होत असे.

                                    रात्र झाली की, खेड्यातील एका पुढाऱ्याचा गट आम्हाला भेटावयास यायचा. आम्ही परीक्षा कंडक्ट करणारे म्हणून आमचा मान मोठा ! खेड्यातील राजकारणाची माहिती गप्पांमधून कळायची. जाताना आम्हाला तो गट सांगायचा, “बाई सांभाळून, दुसरा गट तुम्हाला आता भेटावयास येईल” पहिला गट गेल्यावर, दुसरा गट हजर. गप्पा सुरु.

                           मनात विचार यावयाचा, हे लोक इतकी जवळीक का साधतात? सौ. सरोदेबाई प्रमुख असल्यामुळे, त्याच बोलायच्या. मी फक्त श्रोत्याचे काम करत असे. सौ. सरोदेबाईंचे शांत व संयमी बोलणे ऐकून, त्या लोकांची परीक्षा प्रश्नपत्रिका वगैरे संबंधी माहिती काढण्याची हिंमत होत नव्हती. ‘माणसे न दुखवता, त्यांच्याशी संवाद कसा साधावयाचा? व कोणतीही माहिती त्यांना द्यावयाची नाही’, ही कला सौ सरोदेबाईंकडून शिकण्यासारखी होती.

                          सरकारी नियमाप्रमाणे सौ. सरोदेबाईंची ट्रेनिंग कॉलेजमध्ये प्रिन्सिपॉल म्हणून बदली झाली आणि त्यांचा सहवास संपला. अशा ह्या शांत- विचारी व्यक्तिमत्वाने, आमच्या मनात कायमचा ठसा उमटविला.

प्रभा आठवले

माजी शिक्षिका  

ग. ग. हायस्कूल, नाशिक

सौ. शुभांगी (श्रद्धा)जोशी - माजी सुपरवायझर ग. ग. हायस्कूल, नासिक

                         

                                      त्या दिवशी आम्ही तिघीजणी इंदिरानगर भागात काही कामानिमित्त्य गेलो होतो. बरोबर माझी मुलगी होती. काम लवकर आटोपले. आम्ही सेवानिवृत्त शिक्षिका (ग.ग.हायस्कूल,नाशिक) असल्यामुळे घरच्या जबाबदाऱ्या बऱ्याच प्रमाणात संपल्या होत्या. आमच्याजवळ भरपूर वेळ होता. मग टूम निघाली, आज आपण इंदिरानगर मधील गणपती मंदिरांत जाऊ या. तिथे आजूबाजूच्या काही बायका जमवून सौ. जोशीबाई प्रवचन करतात, असे ऐकले होते. ते प्रवचन एकदा ऐकण्याची सर्वानाच जबरदस्त इच्छा होती. ती संधी अनायसे आज चालून आली. मंदिरात प्रवेश केल्याबरोबर खूप प्रसन्न वाटले. मंदिराभोवतीची बाग स्वच्छ होती. मंदिरातील श्रीगजाननाची सुबक मुर्ति आणि अशा प्रसन्न गाभाऱ्यासमोरच्या पायऱ्यांवर आमच्या सौ जोशीबाई दासबोधावर प्रवचन देत होत्या. दासबोधातील समास समजावून सांगत होत्या. कठिण शब्दांचे अर्थ सांगत होत्या. समासातील आशय त्यांच्या ओघवत्या भाषेत काही उदाहरणे, उपमा देऊन स्पष्ट करत होत्या. मधूनच एखादा विनोद, बोलण्याच्या ओघात मागील भागांवर प्रश्न विचारुन श्रोत्यांकडून उत्तरे काढून घेत होत्या. त्या ठिकाणी सर्व वयोगटांतील सर्व थरांतील महिला तल्लीन होऊन ऐकत होत्या. जणू वर्गच भरला होता. बाईंना प्रवचन करताना पाहिल्यावर माझ्या मनांत विचार आला, ‘आज बाई शिक्षिका व जणू काही मी सुपरवायझर, त्यांच्या अध्यापनाचे निरीक्षण करणे, हे माझे काम’. माझे मलाच हसू आले. वास्तविक सौ. जोशीबाई आमच्या ग. ग. हायस्कूलमधील सुपरवायझर. आमच्या ह्या सुपरवायझर बाई बारीक नजरेने आम्हा शिक्षकांच्या अध्यापनावर लक्ष ठेवून, सर्व कर्मचाऱ्यांच्या कामाचे निरीक्षण करत, सर्व शाळाभर हिंडत असत. विद्यार्थिनींच्या हसण्या-खिदळण्यावर गप्पागोष्टींवर त्यांची बारीक नजर असे. शाळेची शिस्त राखण्यासाठी त्या आटोकाट प्रयत्न करीत. माझी मुलगी त्यांची विद्यार्थिनी असल्यामुळे, आपल्या आवडत्या बाईंचे विषयाशी एकरुप होऊन शिकविणे, तिने रेकॉर्ड केले. बाईंचे व त्यांच्या विद्यार्थिनीनींचे फोटो कॅमेराबद्ध झाले. दिवस खरोखच सत्कारणी लागला.

                       हा सर्व कार्यक्रम चालू असताना, माझ्या डोळ्यासमोर शाळेच्या व्हरांड्यात हिंडणाऱ्या तरुण जोशीबाई उभ्या राहिल्या. बेताची उंची, मजबूत बांधा, गव्हाळ रंग, व्यवस्थित नेसलेली साडी, पांढरे शुभ्र सुंदर दात, केस लांब असल्यामुळे पाठीवर लांबसडक २ वेण्या, चालणे रुबाबात, निरिक्षण करणारे बोलके डोळे, बोलणे थोडे कडक, त्यास  शिस्तीचा वास  येत असे. शिकविणे उत्तम, अक्षर सुरेख, पेपर तपासणे पद्धतशीर. पेपर तपासताना ‘कुठे चुकले?’ ह्यावर लाल शाई; काय लिहावयास हवे? ह्याचा समासात उल्लेख. चुका त्यांच्या तीक्ष्ण नजरेला दिसत. बोलणे मार्मिक, त्यामुळे विद्यार्थिनींच्या मनात आदरयुक्त भावना होती. कोणाचीही नक्कल त्या हुबेहुब करत असत.

                              शिक्षणक्षेत्रात त्यांनी क्लार्क म्हणून प्रवेश केला. त्यांना टायपिंग व व्यवस्थापनाची पूर्ण माहिती होती. शासनाने पाठविलेले G.R. त्यांचे अर्थ, सरकारी हुकूमनाम्यास द्यावयाची उत्तरे, त्याची पद्धत वगैरेंची त्यांना  माहिती होती. सेवाकाल चालू असताना, त्यांनी आपली गुणवत्ता B.A.वाढविली. आमच्या शासकिय माध्यमिक कन्या शाळेत त्या शिक्षिका म्हणून रुजू झाल्या.  M.A.M.Ed. झाल्या. शैक्षणिक प्रगती फर्स्टक्लास करणाऱ्या सौ.जोशीबाई अनुभवसंपन्न असल्यामुळे सुपरवायझर पदावर काम करु लागल्या.’Self-made person’  म्हणून त्या उत्तम उदाहरण आहे. आमच्या सरकारी शाळेत बऱ्याच वेळा मुख्याध्यापिकेचे पद रिकामे रहात असे. शासनाच्या काही अडचणी असतील, कारण मला माहित नाही. सौ. जोशीबाईंवर एवढी मोठी शाळा व तिचे व्यवस्थापन ही जबाबदारी असायची. त्यांनी ती जबाबदारी समर्थपणे सांभाळली.

                              S.S.C. & H.S.C.च्या परिक्षेच्यावेळी त्या कंडक्टर असत. त्यांचा सगळीकडे मुक्त वावर होता. दुसऱ्या शाळेचे विद्यार्थी त्यांना घाबरत, पण परिक्षा सुरळीत व शांतपणे पार पडत. त्यांची वागणूक फणसाप्रमाणे होती. ‘वरुन कांटे असले तरी गाभा फार गोड असतो.’ त्या मनाने फार चांगल्या आहेत. कोणाचीही कोणतीही अडचण असली तर त्या वेळप्रसंगी धावून जातात, त्या व्यक्तीस धीर देतात.

                                 काळाप्रमाणे त्यांच्या रहाणीत व विचारसरणीत बदल झाला. केस मानेवर बो बांधून ठेवलेले दिसू लागले. तऱ्हेतऱ्हेचे अनुभव मिळाल्यामुळे, बोलणे चालण्यात बद्दल जाणवू लागला. आमच्या शाळेच्या मुख्याध्यापिका सौ. राजदेरकर बाई एकदा त्यांना म्हणाल्या होत्या, “जोशीबाई सर्व गोष्टी शिकून घ्या. ही शाळा तुम्हाला चालवायची आहे”  त्यांचे शब्द खरे ठरले. बरेच वेळा शाळेच्या मुख्याध्यापिकांची जबाबदारी जोशीबाईंना सांभाळावी लागली, त्यांनी ती समर्थपणे पार पाडली.

                                     सौ.जोशीबाईंमध्ये सर्व दृष्टीने योग्य कार्यक्षमता असताना, त्या मुख्याध्यापिका पदावरुन सेवानिवृत्त का झाल्या नाहीत? ह्याची माझ्या मनाला नेहमी खंत वाटते. पण सौ. जोशीबाई ह्या बाबत कधीच काही बोलल्या नाहीत. ‘आपण बरे की आपले काम बरे!’

                                सेवानिवृत्त झाल्यावरही त्यांच्यातील शिक्षक नेहमी जागा असतो. प्रवचन देणे, समाजात ज्ञानाचा प्रसार करणे, समाजात विशेषतः महिलांना प्राचीन ग्रंथांची ओळख करुन देणे, त्यातील आशय समजावून सांगणे  असे त्यांचे समाजकार्य चालू असते.

                             वेळ :- ४॥ ते ५॥ स्थळ :-श्रीगणपती मंदिर इंदिरानगर. सुट्टी कधीही नाही, हे त्यांच्या कार्याचे स्वरुप.

‘ज्ञानदान करणाऱ्या सेवाव्रती सौ. जोशीबाईंचे कार्य अखंडपणे चालू राहो,’ हीच सदिच्छा

श्रीमती प्रभा आठवले

माजी शिक्षिका, ग. ग. हायस्कूल नाशिक

सौ. वसुमती देशपांडेबाई (माजी सुपरवायझर, ग. ग. हायस्कूल, नाशिक)

                             एक वेळ घड्याळ चुकेल पण देशपांडेबाईंचे शिकविणे वेळेतच सुरु होणार. इंग्रजी शिकविताना, त्या नेहमी सांगायचा “कामात बदल हिच विश्रांती.” आम्हा विद्यार्थिनींना ‘विश्रांतीचे हे गौडबंगाल!’ त्या काळात कधीच समजले नाही. पण आजच्या इंटरनेट जमान्यात यंत्रांच्या सहाय्याने यंत्रवत कामे करताना, माननीय देशपांडेबाईंचे म्हणण्याचा अनुभव पदोपदी येतो.

                      Time is Money हे स्वतःच्या आचार-विचारांतून  शिकविणाऱ्या ग. ग. हायस्कूल- नाशिकच्या माजी पर्यवेक्षिका आदरणीय वसुमती देशपांडेबाई.

https://gghs-nashik.blogspot.in/p/blog-page_49.html

नेपाळ सहल (दिवाळी दि. २१ ऑक्टोबर १९८९) :-

                             दि. २१ ऑक्टोबर १९८९ रोजी नाशिकमधील काही हौशी मंडळी देशाटनासाठी चालली होती. आगगाडी झुकझुक आवाज करीत धावत होती. त्या तालावर उत्स्फूर्त शब्दांची गुंफण होत होती, त्यातूनच सहलीचे काव्यात्मक वर्णन साकार करण्याचा अल्पसा प्रयत्न :-

एक होता गाव पण त्यात नव्हत्या बारा भानगडी

गावाचे नाव होते ‘नाशिक’

सगळेच होते मराठी भाषिक

आली आली दिवाळीची सुट्टी

दैनंदिन कार्यक्रमाला दिली बुट्टी

नेपाळ सहलीची निघाली टूम

जाण्यासाठी सगळ्यांची झाली धूम

आले आले ‘आढावसर’

जमा झाले सर्व भराभर

जागेसाठी लावा नंबर

पैसे काढा शंभर शंभर

पुढाकार घेण्यात अग्रेसर ‘पंडित’

त्याविना सहलीचा आनंद होईल खंडित

यात्रेठिकाणी हवा ‘पुजारी’

पुजाअर्चा यथासांग होईल सारी

वैद्या’ची औषधे अन् डॉक्टरचा सल्ला

गाठायचा होता लांबचा पल्ला

‘कुलकर्णी, परांडेकर, गोरवाडकर’ची गर्दी

‘देवा’ने लावली अचानक वर्दी

चटण्या-लोणची सुपारीच्या बाटल्या

कपभांड्यासह हजर झाल्या ताटल्या

इतक्यात काही तरी ‘आठवले’

सरबताला कोणी नाही विसरले

सामानासकट स्टेशनवर हजर झाली सारी

वेळ जाण्यासाठी गप्पा मारती भारी

सहलीत सामील झाले ‘बॅन्क मॅनेजर’

बर झाल ती नव्हती पॅसेन्जर

पॅसेन्जरचा रुटूखुटू प्रवास

सर्वांनाच जाणवला असता त्रास

प्रवासात बहुतेक सारे शिक्षक

त्यांना समजतात भावी पिढीचे रक्षक

त्यांच्यात सहभागी झाले ‘प्रोफेसर’

त्यांच्या उपस्थितीत भरुन आली कसर

गाडीची वेळ झाली, वाजला भोंगा

प्रवेशासाठी सर्वांनी केला, एकच दंगा

कलकत्ता दर्शन :-

कलकत्त्यात प्रवेश केला ऐटीत

उतरताक्षणी पाय ठेवला बोटीत

कलकत्ता दर्शनासाठी केली गाडी

प्रेक्षणीय स्थळात वाटली गोडी

शहराचे आकर्षण कालिका माता

‘जय जगदंबे’ प्रसन्न हो आता

‘पवार’ला लागले दर्शनाचे वेध

विलंब होताच मनी दाटला खेद

लेक-जावई, आजी-नाती, पुत्र-माता

प्रसन्नता वाटली पाहून कालीकामाता

साड्यांची खरेदी दुकानात झुंबड

वस्तूंच्या खरेदीची लागली लांबड

भुवनेश्वर कोणार्क पुरी दर्शन :-

देवदर्शनाची आली सुरसुरी

प्रवेश केला भुवनेश्वर कोणार्क पुरी

सागरदर्शन केले समुद्रस्नान

पाण्यात डुंबताना विसरलो भान

सागराची अथांगता पाण्याच्या लाटा

पाहताक्षणी लोप होतो मानवाचा ताठा

मानवाची पाच बोटे दोन हात

त्यांनी केली निसर्गावर मात

कलेचे वरदान भेद नाही जातपात

कलास्वादाने दिली आनंदाला साथ

दगडाच्या मुर्ती, धातूच्या मुर्ती

पण त्यांनी पसरवली भारतीय किर्ती

नेपाळ दर्शन :-

हसत नाचत आली-आली दिवाळी

यात्रिकांचा थवा चालला नेपाळी

प्रवासी चालले, हंसत खुषीत

नेपाळ विसावे, हिमालयाच्या कुशीत

पर्वतराजींचे निसर्गसौंदर्य न्याहळता

प्रवास संपला पाहता-पाहता

पशुपतीनाथाचे नयन मनोहर ध्यान

नतमस्तक होती, महान-सान

मोती,रुद्राक्ष विविध दुकाने थाटली

स्वस्त दराने वस्तू घेता, मजा वाटली

वस्तूंचे वाढता वाढता, वाढीले ओझे

मन सांगे, हे सर्व माझे माझे

काशी – दर्शन :-

माझे मी पण सारे विसरावे

विश्वेश्वराठायी नत मस्तक व्हावे

काशीस जावे नित्य वदावे

गंगास्नान करुन ईशरुप पहावे

अलाहाबाद :_

नौकानयन अलाहाबाद संगमी स्नान

शुचिर्भूत होऊन पहावे, विश्वकर्त्याचे ध्यान

ईशचरणी लाभावी, मनःशान्ती

वेड्या मना का बाळगशी अशान्ती

नाशिक परतीचा प्रवास :-

परतीच्या मार्गी घराची लागली आस

मन वढाय वढाय न सुटती भवपाश

पर्यटन करुनी उपभोगिला आनंद

वेड्या मना, जपून ठेव हा स्मृति गंध

प्रभा आठवले (माजी शिक्षिका- ग. ग. हायस्कूल)

ता. क.:- ‘ग. ग. गाथा’ ह्या लेख मालेत समाविष्ट करण्यासाठी आपण आपल्या आठवणी gurucharitra52@gmail.com वर मेल कराव्या ही विनंति.